18 november 2020
De coach schreeuwt de longen uit zijn lijf en denkt dat hij de jonge voetballers hard moet aanpakken zodat ze beter worden. Nog maar al te vaak leeft het idee dat het benadrukken van prestaties leidt tot betere prestaties, maar het wordt steeds duidelijker dat dit een hoge tol eist. Profvoetballer Gregory van der Wiel geeft aan dat het moeten presteren bij hem tot paniekaanvallen heeft geleid (Trouw, 3 november 2020). En turnster hebben jaren later nog veel last van de intimidatie en vernederingen tijdens de trainingen: “Er was geen ruimte voor gevoel en emotie. Het ging alleen om presteren. Je kreeg niet de kans om kind te zijn.” (NOS, 29 juli 2020).
Dat het moeten presteren schadelijk is voor je psychische gezondheid laat een recent onderzoek van sportpsychologe Candace Hogue mooi zien. Om de effecten van prestatiedruk te onderzoeken werd een experiment met twee groepen van middelbare scholieren gedaan. De ene groep (controlegroep) kreeg eerst een lezing van 20 minuten over de geschiedenis van de sportpsychologie. De andere groep (experimentele groep) kreeg 20 minuten een inleiding over leer- en prestatiegerichtheid en hoe een leerklimaat er uit ziet (inspanning is belangrijker dan het resultaat, fouten zijn een onderdeel van een leerproces en samenwerken in plaats van competitie). Ook werd met deze groep besproken dat prestatiedruk je kan helpen om beter te worden als sporter en als mens (een leuke TED-talk hierover vind je hier). Hierna kregen beide groepen een jongleersessie waarin ze werden blootgesteld aan een hoge prestatiedruk (onder andere werden de prestaties onderling vergeleken en fouten afgestraft door de instructeur). Op meerdere momenten werden vragenlijsten afgenomen, maar ook speekselmonsters om hun stressniveau te bepalen. Degenen die de lezing over de geschiedenis van de sportpsychologie hadden gehad (controlegroep) hadden na de prestatiegerichte jongleersessie een duidelijk hoger stressniveau; ze waren onzekerder over hun vaardigheden in sport geworden dan de experimentele groep. Ook hadden zij na de jongleersessie meer last van schaamte en voelde zich meer vernederd dan de groep die een lezing over leergerichtheid hadden gehad (experimentele groep).
Dus ondergedompeld worden in een lezing over 1) het verschil tussen willen leren en presteren, 2) dat leren het beste gebeurt in een leerklimaat en 3) dat je van prestatiedruk kunt leren, zorgde ervoor dat deze scholieren veel minder last van stress dan hun schoolgenoten die dit niet te horen hadden gekregen. Het tegenstelde lijkt ook het geval, zonder deze lezing blootgesteld worden aan prestatiedruk tast het psychisch welbevinden aan. Langdurig hieraan blootgesteld worden, zoals bij topsporters het geval is, kan dan zelfs je psychische gezondheid ondermijnen.
Dit onderzoek bevestigt wat uit veel onderzoeken is gebleken; willen leren en een leergericht klimaat werken doorgaans beter dan willen presteren en een prestatiegericht klimaat. Het onderzoek van Hogue laat zien dat een van de redenen dat het beter werkt is dat iemand die meer doordrongen is van het belang van leren en ontwikkelen minder last heeft van de prestatiedruk die een prestatiegerichte omgeving met zich mee neemt.
Toch blijken deze inzichten nog lang niet overal doorgedrongen. Hoe is het anders te verklaren dat je als je werkloos bent wordt afgerekend op het aantal sollicitaties dat je hebt gedaan, dat coaches prestatiedruk blijven creëren, leidinggevenden nog steeds targets geven en kinderen al op de basisschool gestuurd worden op resultaten en een kind in groep 4 al bang kan zijn voor de uitslag van een toets. Waarom blijft het vasthouden aan prestaties met de bijbehorende prestatiedruk zo populair? Het antwoord op deze vraag is niet eenvoudig, maar volgens mij komt het in ieder geval omdat het stellen van prestatiedoel een stuk eenvoudiger is voor coaches, leidinggevenden en leerkrachten dan het stellen van leerdoelen. Om met iemand leerdoelen te stellen moet je je verdiepen in iemands leerproces, welke obstakels er zijn en wat uitdagend is voor iemand. Een andere reden hoor ik tijdens lezingen en trainingen regelmatig, de coach, leerkracht en leidinggevende staat ook onder druk en wordt op zijn beurt afgerekend op resultaten. Sommige kunnen dit makkelijk naast zich neerleggen, maar genoeg hebben hier last van en geven deze prestatiedruk, bewust of onbewust, weer door aan anderen.
Dus leerkrachten, coaches en leidinggevenden hoe moeilijk het ook is leg de prestatiedruk naast je neer. Richt je vervolgens op wat je wilt verbeteren bij jezelf en op het creëren van een leerklimaat waardoor anderen zich kunnen ontwikkelen. Jouw prestaties en van degenen die profiteren van je leerklimaat zullen er zeker niet minder op worden! Bovendien zal jouw en hun welbevinden toenemen. En voor iedereen die last heeft van prestatiedruk: verdiep je in het belang van leren en ontwikkelen, want wie van harte wil leren, zal floreren! (Hierover vind je meer in mijn proefschrift, dat je hier kunt downloaden).
Bron: Hogue, C. M. (2020). Achievement goal theory-based psychological skills training session buffers youth athletes’ psychophysiological responses to performance stress. Psychology of Sport and Exercise, 51, 101792.